+ تلاشی برای طبقه بندی عرصه ی محتوایی رپ
ریشه های تلاش ما ایرانیان برای تقسیم نمودن جهان به نیک و بد و نظم دادن به جهان به چند هزار سال می رسد. از زمانی که دوگانه ی خوب و بد و اهورامزدا و اهریمن شکل گرفت و با ورود اسلام نیز به قوت خود باقی ماند. به همین جهت من نیز به جهت احترام به نیاکان و شاید ناخودآگاه در تلاشم تا عرصه ی جنجالی و نوظهور رپ را برای خود طبقه بندی نمایم. طبقه بندی ای که قطعا بر اساس برخی ارزش گذاری ها شکل خواهد گرفت. به نظر ارزش گذاری چیزی نیست که بتوان از آن جز در حرف ها رهایی جست.
اما یکی از اولین دسته بندی های ارزشی که همواره در تمام هنر صدق می کند، طبقه بندی اخلاقی آثار فاخر و پیش برنده و از جهت دیگر آثار عوام پسند و تجاری خواهد بود که البته می تواند در شناخت ما از یک هنرمند و فعالیت های او به ما یاری رساند. اما اگر کمی با دقت بیش ترموضوع را پیگیری نماییم و به تفکیک حوزه های مختلف رپ بپردازیم با همان مصائب بالا پیش رو خواهیم بود. برای مثال در زمینه ی بیت (Beat)، گروه های مختلفی هستند که به ارزش گذاری پرداخته و هر یک با توجه به آرمان های خود به آهنگ های گوناگون نمره هایی اعطا می کنند. اما وقتی که بحث محتوا و متن و جان مایه پیش بیاید، موضوع بیش از پیش پیچیده خواهد شد.
برای درک و پیشنهاد یک ارزش گذاری جدید در این عرصه باید باری دیگر به ریشه های مدرن رپ و تفکر اعتراضی آن اشاره داشت. جهانی که در آن تمام ارزش ها وارونه شده و انسانی که خود را گم کرده، چیزی برای دستاویز قرار دادن ندارد و انسانی که تنها می تواند ندانستن خود را فریاد بزند. این تمام آن چیزی است که باید محتوای رپ فاخر را بیان نماید و غیر از این، همان گروه دومی است که در نظام ارزش گذاری محتوایی جایگاهی نخواهد داشت.
در روزگار ما، آدمی چه در مشرق زمین باشد و در جدال میان سنت و مدرنیته قرار گرفته باشد یا در جهانی پسا مدرن نفس بکشد تا حدی درگیر نهیلیسم خواهد بود. پوچی حاصل از طرز زندگی کنونی.
این که پوچی انتهایی دارد یا نداشته باشد بحثی است دراز و شاید به سادگی نتوان به آن پاسخ داد. اما آن چه که قطعا مورد تایید تمام متفکران است، لزوم آگاهی از مشکل برای برون رفت از آن می باشد. یعنی آگاه شدن انسان به وضع پوچ و فعلی خود.
به همین علت است که برخی، عموم انسان های امروزی را به دو دسته ی نهیلیست های 1- منفعل و 2- فعال تقسیم می کنند. منفعل به آن معنی که آدمی نمی داند که در کدام دنیاست و از حال پوچ خود خبر ندارد. یا در حال شادی است و خود را با جهان و ارزش های پوچ آن انطباق داده یا در حال مقابله ی با آن بوده و از حال واقعی خود باخبر نیست و در گفته ها و حرف هایش، دنیایی انتزاعی خلق می کند.
و این جاست که اگر باری دیگر به ارزش گذاری اخلاقی اول (اثر پیش برنده و عوام پسند) بازگردیم- با این نگاه- اثر فاخر آن چیزی است که آدمی را از انفعال به فعال بودن سوق دهد و او را از حال فعلی خود آگاه سازد. حال به بررسی یکی از رپر های موفق و (در تعریف خود) والایی که در ذهن دارم را معرفی خواهم نمود: فدایی
کسی که چند سالی است به حوزه ی رپ وارد شده و با وجود کمیت اندک آثار خود، به جایگاهی بلند رسیده. هنرمندی که بارها و ارزش ها را به سخره گرفته:
دین (آهنگ سرزمین مادری)
قشنگه زندگی*، *هه چرند نگین
از الف تا یش رو ورق زدیم
کتابای الهی رو،همشون تله اس عزیز
نه نشده نازل واسه کنترل بهتر جسم و فکر و مایه
وطن (سرزمین مادری)
سپاس از کسی که سلاحش فقط یه صداس
وطنش زمینه، نیس برده ی نژاد
پرچمش نی یه تیکه پارچه رنگی
فدائی به وقایع ریتم میده ولی نه واسه اینکه باش برقصی
نه واسه اینکه بترسی بلرزی
باس فکر کنی بفهمی
بفهمی وطن فقط یه حسه
یه اسمه تو قصه
زندگی (آهنگ نمی دونم)
شرمندم، چون من ترفندم…؛
؛….مثل دلقک نی که لبخند بزنه رعیت به دردم
نمیدونم از من نپرس شیرینه یا تلخ هستی
دودلم اصلاً هستیم؟؛
حقیقت (نمی دونم)
حقیقت کدومه ها؟ دروغه یا راست؟
عشق تو قلبه یا لا پاس؟
قر بده واسه خدا بریزه رو سرت شاباش
کار خیر کن، بگیری پاداش
بری بهشت یه ... فابریک و یه گونی حوری زاپاس
راستی تو بهشتم پولین فرشته ها؟
از جهنم بنویسی میسوزونن نوشته هات؟؛
یکی از نکات جالب توجه آن که با وجود ترک های اندک از این رپر دو آهنگ او یعنی «جعبه جادویی» و «یه عشق نقره ای» در نقد رسانه هاست. فدایی از این طریق خواسته تا به طور حتم نظام ارزش گذاری جهان کنونی را نقد نماید:
یاد میدن بهت بشی مرد، بشی زن
بشی خم که بتونن روت بشینن
خوب، بد، بشی جوری که میخوان
جوری که امریکا گشاد شه روز به روز
...
تزریق می شه تو رگا اخبار
یعنی به وضوح میتونی ببینی
جامعه معتاده به شنیدن دروغ
...
دیگه بسه
گوش ما پره از حرف مجری بی بی سی و منبر تو مسجد
هرطور، که بتونن باج بگیرن از مردم
دستخوش به معلمی که ریه اش از گچ پر شد و
اینا رو یاد ما داد. آره بابا
اجتماع انسجام جمعی از رعیته واسه بردگی
حق که هیچ، حتی خداتم دستت نی
خودتو پس بگیر
...
چشمگیره، نی؟ شستشو فکری
زنجیر و پیرهنای مشکی
هالیوود و فیلمای sکسی
ندارم حسی به عشقی که تحمیل شه از
جعبه جادویی
و در ادامه و در عین پوچ گرایی خاص خود، به وظیفه ی اخلاقی هنر اشاره دارد می خواهد کاری کند. دقیق تر، می خواهد کاری نکند (جنگ نشود). چون اساسا بسیار سخت است که با نداشتن ارزش ها کاری کرد:
منظور من اینه کمبود مغزی خود مردمه که باعث جنگ می‌شه
مخا رد میده. چرا؟؛
چونکه نوشته‌ها‌‌‌م منی میدن
می‌پاشه تو گوش‌ت، چشات حامله می‌شن
آره من عامل اینم. می‌گن عجیب خواسته‌م
ایده‌های چپی دارم ولی همیشه راستم
من موندگارم تو رپ مثل پوتین تو پستش همیشه آماده جنگ
حقیقت کلفته نمی‌ره تو مخ‌های تنگ
ماجرا از آن جایی جالب می شود که فدایی با وجود نابود کردن تمام ارزش های پیشین هنگامی که می خواهد در آهنگ رفیق، یاد آور ارزش رفاقت و دوستی ها شود، به ارزش «وطن» چنگاویز می شود:
جاشون تو قفسه سینمه ، رفاقت دینمه
میطلبه شهادت ، رفیق مثل میهنه
باری دیگر باید این عدم انفعال را در زندگی خود فدایی جست و جو کرد. او کسی است که اولین تک آهنگ رسمی اش به نام «ایران ایران» و پس از حوادث سال 88 خوانده شد و در آن آهنگ نیز به شدت از اعتراض نمود. جدا از مباحث سیاسی و برای ختم کلام، رپ برای پیش برد وظیفه ی اخلاقی خویش و با توجه به مخاطبینی که از نسل نو دارد، باید به وظیفه ی اخلاقی خود عمل نموده و سعی در انتقال افراد از گونه ی نهیلیسم منفعل به فعال بزند.
*منبع مورد الهام: مقاله ی «روزگار تلاش و تلاشی» دکتر علی اصغر مصلح (ماهنامه سوره، 60)
علیرضا محمدی
